* TÜRKMENSÄHRADA GÜLÜSTAN WELAÝATYNYÑ GEOGRAFIKI ŞERTLER :

Türkmensähradaky Gülüstan welaỳatynyñ geografiki ỳerleşişi barada aỳtsak, ol Eỳranyñ demirgazygyndaky Hazar deñziniñ Gündogar-Günortasynda ỳerleşip meỳdan giñligi boỳunça Eỳranyñ 8 erlaỳatyndan uly bolup durỳar. Gülistan welaỳatynyñ meỳdany 20460,7 kwadrat kilometre deñ bolup Eỳranyñ bütin meỳdanyndan 1,33 göterimini öz içine alỳar. Ol Erdebil, Ilam, Çarmahal bagtyỳary, Kahkiluỳe, Buỳerahmet, Hemedan, Gom we Gazwin welaỳatlaryndan ulyrak bolup durỳar. “Bu welaỳat ỳer şarynyñ geografiki giñligi-boỳunça “25 prima, 53 gradusdan ta II” prima, 56 gradus halkara geografiki ykrar edilen Angliỳadaky Grinwiç tarapyndan gündogar uzynlygyndaky çyzygynda ỳerleşipdir. Gülistan welaỳatynyñ Garaşsyz Türkmenistan serhetleşmesi 205 kilometre barabardyr”. [1]

Bu welaỳat Demirgazykda Garaşsyz Türkmenistan bilen gündogarda horasan welaỳaty, günorta tarapdan Semnan onuñ welaỳtyna we günbatarsynyñ ỳary Mazenderan welaỳary Mazenderan welaỳaty, galan ỳarysy bolsa Hazar deñzi bilen serhetdeş bolup durỳar.

Welaỳatyñ geologiỳa düzümileri boỳunça ondaky daglar üç etapdaky dag-dere döreỳiş tapgyrlarynyñ üçünji “Kambrin” döwranyndan häzirki döwre çenli

 emele gelen dag-daşlardan ybaratdyr. Şonuñ üçin bu çäk geologiỳa düzümleri boỳunça ỳeke-täk özboluşly ülkeleriñ biri bolup durỳar. Bu ỳerdäki iñ gadymy daşlar “Şisthaỳe prikambrin” ỳa-da “Gürgen şistleri” diỳip atlandyrylypdyr.

Gülistan welaỳaty dag-tekizlikleri boỳunça üç bölekden ybarat bolup, daglyk, dag etekleri we jülgeliklere bölünỳär:

a). Daglyk oazisleri:

Welaỳatyñ beỳik ỳerleri Elbrus dag toplumlarynyñ yzyndaky orny eỳeleỳär. Ol alp dag döreỳiş döwründe emele gelipdir. Geologlar ony “Elbrusyñ gündogar toplumy” diỳip öwrenỳärler. Bu oazis daglaryñ uzalyş ỳagdaỳy gündogar-demirgazyga tarap meỳillenip beỳiklikden çököklige tarap meỳillenỳär. “Bu daglar Türkmensährany Eỳranyñ merkezinde ỳerleşen gum-çöllüklerinden bölỳär”.[2]

Äbärkuh daglyklarynda ỳerleşen “Şahwar” atly dag depesiniñ 3945 metr , “Kähkeşan” atly dagyñ bolsa 3813 metr beỳikligi bar.Ýene-de Şahkuh daglyklarynda ỳerleşen “Pirgerdkuh” atly dag depesiniñ  3204 metr belentligi bolup , ol ỳatyñ iñ beỳik daglarynyñ biri hasaolanylỳar.Bu daglaryñ dowamy welaỳatyñ gündogary we demirgazyk-gündogarynda Aladag daglyklary hem Horasan welaỳatyndaky Köpetdagyñ beỳikliklerine baryp birleşỳär .

b). Dag etekleri :

Bu oazis köplenç welaỳatyñ günorta we gundogaryndaky dag eteklerini öz içine alỳar . Ol ownuk –iri çökgündilerden emele gelen ululy- kiçili depe we depejiklerden ybaratdyr . Dag etek oazislerinde çökgündilerden emele gelen gum häsỳetleri ygal özüne çekijilik häsiỳeti bolany sebäpli , ỳer asty suw howdanlary suwdan böpeñläp durỳar . Olary guỳy ,kanat (ỳer astyndan goỳberilỳän suw çeşmesi  “käriz”) ỳa-da başga suw çykaryjy enjamlar bilen bährelenỳärler. “ Bu bölek Garasuw bilen daglyklaryñ aralygynda ỳerleşỳär .”. [3]

* Dag etekleri

c). Jülgelik oazisler :

Ençeme asyrlaryñ jümmüşünden bu ülkede Hazar deñziniñ yza çekilmegi we onuñ yzysüre göl- gölçeleriñ guramagy bilen , akyp duran çeşmeler , arykdyr derỳalaryñ laỳ-suw çökgündileri tekiz we giñ jülgelik

meỳdanlaryny emele getiripdir . Bu jülgäniñ giñ gerim almagyna ỳagynyñ ỳagyş möçberi , derỳalaryñ gözbaşynyñ giñligi we ỳapaşaklygy , daşlaruñ durumlylygy we derỳanyñ çunlygy täsirli  rol oỳnapdyr. Türkmensähranyñ jülgelik oazislerinde “ Garadepe”,” Gyzyldepe “,” Altyndepe “,” Tokmakdepe “,” Köresuw “,” Kiçi Kümüşdepe “,” Yşykdepe “ we “ Garaseññir “ Yaly egin –depeleri bar . Bu jülge gündogardan gübatardaky Hazar deñze çenli 150 kilometr we ini bolsa 50-70 kilometre barabarbolup durỳar. [4]