AZ [a:z], San, mukdar taýdan köp bolmadyk, ýeterlik bolmadyk, kem. Biziň kolhozymyzda işleýän aýal-gyzlar az däl («Sowet Türkmenistanynyň aýallary» žurnaly). Goý, adamlaryň sany az bolsun (B. Seýtäkow, Gyz salgydy). * Az salym — az wagt, birneme wagt. Az salymdan süýji uka batdylar (N. Pomma, Saýlanan eserler). Ol ýene az salym dymyp oturdi {«Sowet Türkmenistanynyň aýallary» žurnaly). AZA [aza:], Agyry, azar; azap, jepa, horluk. Ol bedeniniň bir ýerinde agyry azasyny syzýardy (M. Ibrahimow, Ol gün geler). Agyr ýaranyň ölüm azasyny çekýär (N. Saryhanow, Saýlanan eserler). * Azasyny almak — zähresini ýarmak, gorkuzmak. Halnazaryň agy köpelen gözleri ýüzlerini aşak salşyp duran hukuksyzlaryň azasyny aldy (B. Kerbabaew, Aýgytly ädim). AZAJYK [a:zažyk], 1. Birnemejik, birazajyk, köp däl, az-kem. Bulutsyz temiz howada azajyk öwüsgin bardy (B. Kerbabaew, Aýsoltan). Azajyk gaýgyny iş basar, azsajyk agyryny — aş (nakyl). 2. Uly bolmadyk, gysgajyk, uzyn däl. Manysy azajyk., sözi ep-esli, Köpden köp ýazmaga ökdedir ökde (Mollamurt, Saýlanan eserler). AZ-AZDAN [a:z-a:zdan], Ýuwaş-ýuwaşdan, kem-kem-den, birden däl. Şol agyr günler öz labyryny atmaga başlanda bolsa, az-azdan kömek gelip başlady (B. Kerbabaew, Aýgytly ädim). Tebigata garşy agyr göreşde adam az-azdan öz ýaşaýyş şertini gowulandyrypdyr (Gadymy dünýä taryhy). AZAL, Ýer sürmek üçin ulanylýan köne gural. Azalyň oky ýerinde bolsa-da, tutawajy çykypdyr, demri poslapdyr (B. Kerbabaew, Aýgytly ädim). AZALDYLMAK [a:zaldylmak], 1. San taýyndan az edilmek, kemeldilmek. 2. Öňki derejesinden gysgaldylmak; peseldilmek, gowşadylmak, ýuwaşadylmak. AZA'LIÝA, bot. Her dürli gülli dekoratiw ösümlik. AZALMAK [a:zalmak], 1. Kemelmek, egsilmek, az bolmak, gowzamak. Onuň suwunyň mukdary 940 kubometr azaldy («Sowet Türkmenistany» gazeti). 2. Öňki derejesinden az bolmak, gowşamak, gysgalmak, ýuwaşamak. Gowaçanyň iç işi biraz azalypdy (B. Kerbabaew, Aýsoltan). Ojakdaky ot sönýärdi, tüsse azalýardy we içeri sowaýardy (N. Saryhanow, Saýlanan eserler). AZALTMAK [a:zaltmak], 1. Bir zady kemeltmek, egismek, egsik etmek, gowzatmak. Seriýe daýza onunjy güni azyklarynyň tükenip başlanyny duýdy we gündelik harjy ep-esli azaltdy (M.Ibrahimow, Ol gün geler). 2. Öňki bolşundan peseltmek, gowşatmak. AZAN [aza:n], 1. kön. s., dini. Namaz wagtynyň öň ýanynda dine ynanýanlary namaz okamaga çagyrmak üçin gaty ses bilen okalýan doga. Obanyň orta gürpündäki metjitden agşam azanynyň sesi eşidilýärdi . (B. Kerbabaew, Aýgytly ädim). Metjitden eşidildi, Ýassy azanyň sesi (R. Seýidow, Bagtlylar). 2. Ir, ertir, ertir, ir. Ol azanda biziňkä gelipdi. 3. Köne adat boýunça ogul bolanda aýdylýan dini sanawaç, okalýan doga. AZANÇY [aza:nçy], Azan aýdýan adam. Ülker ikindi ýerine baryp, daňyň düýbi ýaňy saz berende, azançy azana gygyrdy (B. Kerbabaew, Aýgytly ädim). AZAP [aza:p], Çekilýän jepa, görgi, jebir, kynçylyk. Gowaçanyň ynjyklygy, azaby, zähmeti hakynda aýdanlaryň dogry (B. Kerbabaew, Aýsoltan). Hyýalym-da seni her hili bezäp, Gündizler yşkyňda çekýärin azap (A. Haýydow, Gök asman). AZAPLANMAK [aza:planmak], Azap berilmek, sütem edilmek, horlanmak. Emma azaplanan, masgaralanan gyzyň ýüreginde siziň bütin ömrüňizi awulamak zäher-den başga näme tapyp bilersiňiz (M. Ibrahimow, Ol gün geler). AZAPLY [aza:ply], Görgüli, jepaly, jebirli, kynçylykly, sütemli. AZAPSYZ [aza:psyz], Görgüsiz, jepasyz, jebirsiz, kynçylyksyz, sütemsiz. «Azapsiz ýeriň ady ýok»' diýip, oýnamaga aýdylan däldir («Pioner» žurnaly). AZAR [aza:r], 1. Agyry, yza, kesel, dert. Onuň endamynyň azarlarymy, ýa-da pikir-hyýaly ony horlaýarmy, garaz, Gurduň gözüne uky gelmeýärdi (A. Gowşudow, Mähri—Wepa). 2. Horluk, azap, jebir, kynçylyk. Olaryň azarlaryny bize ýetirmeýärler («Sowet Türk-menistanynyň aýallary» žurnaly). Günbe-günden beterläp, Artýardy meň azarym (Ş. Kekilow, Saýlanan eserler). Biz çekilen azarlaryň tiz soňuna çykdyk (B. Kerbabaew, Aýsoltan). * Azar bermek — birahat etmek, ynjalyk bermezlik, horlamak, ynjatmak. Gyzka Amansoltanyň Nepese azar berýän, gödek degişýän wagtlary bolýardy («Sowet Türkmenistany» gazýeti). Azar b o l m a k — dert bolmak, iş bolmak. Emma welin, men şeýle erbet garagolçylygym sebäpli Gurban aga uly zyýan berenime, ile-güne hem uly azar bolanyma, öz janymy gynanyma düşündim. (A.Gowşudow, Powestler we hekaýalar). Azar edinmek — alada, ünji etmek, ynjalyksyzlanmak. Siz azar edinmäň, meniň agyrýan ýerim ýok. (M.Gorьkiý, Ene). Azara galm a k — ser. Azar edinmek. Azara galyp geleniňiz üçin köp sag boluň («Tokmak» žurnaly). Azara goýmak — aladalandyrmak, görgä goýmak. Agyr ýaraly teni, Azara goýdy meni (A. Kekilow, Söýgi). AZARLAMAK [aza:rlamak], 1. Ýokanç weneriki kesel bilen kesellemek. 2. Narkotik täsirli zatlary kabul etmezlik zerarly keýpsiz bolmak, neşesiz bolmak.Azar bermek. AZARLANMAK [aza:rlanmak], Ýokanç weneriki kesel bilen kesel bolmak. AZARLATMAK [aza:rlatmak], Ýokanç weneriki kesel bilen keselletmek. AZARLY [aza:rly], 1. Ýokanç weneriki keselli, wenerik. 2. Agyryly, yzaly. Iki elini diräp galmakçy bolanda, azarly elleri göwresini götermän, ýüzin ýykylypdy (B. Kerbabaew, Aýgytly ädim). 3. Kynçylykly, horlukly, azaply, jebirli, aladaly, ynjalyksyz, ünjüli. Azarly görnüş. AZARLYLYK [aza:rlylyk], 1. Ýokanç weneriki kesellilik. 2. Ynjalyksyzlyk, aladalylyk, jebirlilik, gaýgy-gamlylyk. AZARSYZ [aza:rsyz], 1. Ýokanç weneriki keselsiz. 2. Agyrysyz, yzasyz. Azarsyz ýara. 3. Kynçylyksyz, aladasyz, ünjüsiz, azapsyz. Azarsyz adam. AZARSYZLYK [aza:rsyzlyk], 1. Ýokanç weneriki keselsizlik. 2. Agyrysyzlyk, yzasyzlyk. 3. Kynçylyk-syzlyk, azapsyzlyk, aladasyzlyk. AZAT [aza:t], Hiç kim tarapyndan ezilmeýän, öz ygtyýarly, hak-hukukly, erkin. Rus işçiler synpynyň öz azat bolmagy ugrundaky göreşi — syýasy göreşdir we bu göreşiň birinji wezipesi syýasy azatlygyg gazanmakdyr (W. I. Lenin, Eserler) AZATDA-MAZAT [aza:tda-maza:t], gepl. d. Sen-men ýok, birdenkä. Azatda-mazat bu ýigidiň ezeneginden tutup alyp gidipdir (Ata Salyh, Saýlanan eserler). AZATLYK [aza:tlyk], Bir ýurduň, jemgyýetiň ýa-da onuň agzalariniň jemgyetçilik-syýasy taýdan garaşsyz bolmaklygy, özygtyýarlylyk, hak-hukuklylyk, erkinlik. Pökgen aganyň aýallar azatlygyna garşy pikiri ýok däldi (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde). Azatlyk nirede, hukuk nirede, Gaýta diýdi: — Gorpa basyň süýre-de (N. Pomma, Saýlanan eserler). Watanymyzyň azatlygy üçin bar gügjümizi we janymyzy aýamarys. * Azatlyk bermek — hakly, hukukly etmek. AZATMAHY [aza:tma:hy], zool. Eti gyzgylt, näzik we süýji losos balygy. Eşitdi ol ýene: «tirana, doky, Azatmahy, bekre» diýen atlary («Tokmak» žurnaly). AZAŞDYRMAK [a:zaşdyrmak], Biriniň ýoluny ýal-ýayşdyrmak, ters ugra gönükdirmek, ýoldan sowa düşurmek. Näbeledi azaşdyrmak. AZAŞMAK [a:zaşmak], 1. Ýoldan sowa duşmek, ters ugra gitmek. Biz çalmary we çelgini gözläp, gumda azaşyp, uzak wagtlap aýlandyk. («Sowet edebiýaty» žurnaly). Kary bir gün ýoldan azaşypdyr (Ata Salyh, Saýlanan eserler). Olar şu ýylyň 23-nji noýabrynda ýerli wagt bilen sagat on alty çemesinde azaşypdyrlar («Sowet Türkmenistany» gazýeti). 2. göç. m. Ýalňyşlyk goýbermek, ýalňyşmak. 3. göç. m. Ýoldan çykmak, azmak. Ol durmuşda azaşan adam bolup çykdy. * Akyldan azaşmak — ser. A k y l. Akyldan azaşan hem näsag adam tarapyndan döredilen bir maksat (M. Gorьkiý, Eserler). Sözi azaşmak — Ser. S ö z. Iki sany ýetginjegiň öz aralaryndaky sözleri azaşandyr (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde). |