|
MAL | ||||
|
MAL [ma:l], 1. zool. Oba hojalygyndaky ownukly--irili haýwanlar (dowar we iri mallar hakynda). Mallaryň hem olaryň dersleriniň dymyljyk ysy ösýän şemala aralaşyp Hoşgeldiniň burnuna urdy (A. Gowşudow, Köpetdagň eteginde). Olar ekerançylygy-da, mal edinip köpeltmäge-de bilmändirler (Gadymy dünýä taryhy). Başy sagyň — maly tükel (nakyl). Mal eýesiniň gözünden suw içer (nakyl). Mal eýesine çekme-se, şumluk (nakyl). 2. göç. m. Haryt, zat. Pagtaň barmy — däne de seniň çuwalyňda, senagat mallary hem seniň sandygyňda (B Kerbabaew, Aýsoltan). 3. küştç. Küştüň iri çöpleri (perzi, pil, at, ruh). Küştüň mallarynyň atlarynyň gelip çykyşy örän gyzyklydyr («Pioner» žurnaly). <> M a l janly — maly gowy görýän (adam) Men-ä Muhammet ýaly halkyň gamyny iýýän mal janly, eli nanly başlyk gören däldirin («Sowet edebiýaty» žurnaly). Mal ýitirmek — küşt oýnunda mugt aldyrmak, malyňy gidermek. M a l kesmek — gyzyň galňyny kesgitlemek. Ol gyzyna mal kesip, galňyny aýtman, ujundan mal geçirtmän, biziň öňümizde bu şertleri goýýar, ine, şunsy düşnüksiz (A.Gowşudow, Köpetdagyň eteginde). Gara mal — Şahly iri mallar. Gaçak mal — gadagan haryt.
MALA [ma:la], oba h. Ekin ýerlerini tekizlemek işinde ulanylýan dişli ýa dişsiz demir, agaç gural. Pökgen mala hem okuçnik ýaly gurallary saraýyň öňünde goýanlary üçin kimlerdendir käýinýärdi (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde). Iri kesekleri mala ýa-da demir dyrmyk bilen owradýarlar (M. N. Skatkin, Jansyz tebigat).
MALATA, Üzümden edilen desertli çakyryň bir sorty.
MALAÝÝALYLAR, Malakka ýarym adasynda, Malaý adalarynda ýaşaýan halk we taýpalar.
MALALAMAK [ma:lalamak], Mala basyp, ýeri bejermek, mala basmak. Kesekleri owratmak we topragyň üstüni tekizlemek maksady bilen boronalamaly we malalamaly (N. Garýagdyew, Tut agaçlaryny oturtmagy giňeltmeklik TSSR-de ýüpekçiligi ösdürmegiň esasydyr).
MALALANMAK [ma:lalanmak], Mala basylyp, ýer bejerilmek, mala basylmak.
MALALATMAK [ma:lalatmak], Mala basdyryp, ýeri bejertmek, mala basdyrmak.
MALALAŞMAK [ma:lalaşmak], Mala basmaga kö mekleşmek, mala basyşmak. Sürlen ýeri malalaşmak.
MALAHI'T, Açyk gök reňkli mineral.
MAL-BAŞ [ma:l-baş], Mal-gara we maşgala çlenleriniň jemi. Mal-baş esen-amanmy?! (B. Kerbabaew, Aýgytly ädim). Begjik aganyň maly-başy bitin, döwleti ýetik («Sowet edebiýaty» žurnaly).
MAL-GARA, [ma:l-gara], Ownukly-irili mallar hemmesi. Gurt mal-gara seretmek, ýer sürlende düýe başyny çekmek ýaly işler bilen meşgul boldy (A. Gowşudow, Saýlanan eserler). Çeşmäniň aňyrsy mal-gar bakylýan ýerdi («Sowet edebiýaty» žurnaly). Şu de, mal-garanyň arasynda oýnap, çagalyk döwrüni geçiripdi (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde).
MALDAÝY [ma:ldaýy], Türkmen aýallarynyň geýimlikleri üçin elde dokalýan, düşegi gyzyl, sary, we ak çyzmykly ýüpek mata. Näme-näme, ol nähali halat-şaý? Keteni, maldaýy, köp ýene serpaý («Sowet edebiýaty» žurnaly). Mama iňňeden çykma ýüpek sowsanyjynyň üstünden maldaýy çabyt geýip, gara gülli guşagy biline orandy (B. Kerbabaew, Aýgytly ädim). Olaryň eginlerinde sowsany köýnek, börükli kellelýerine-de maldaýy çabyt atylgydy (A. Gowşudow, Köpetdagyk eteginde).
MALDAR [ma:lda:r], Maldarçylyk bilen meşgullanýan adam. Skifleriň maldarlary awçylyk biln köp meşgullanypdyrlar. (Gadymy dünýä taryhy). Sowhozyň maldarlary şu ýyl gazet we žurnallaryň üç ýüz otuz bäşden gowrak sanyna abuna ýazylypdyrlar! («Tokmak» žurnaly). Türkmenistanyň şertlerinde gyşyň gelşi maldarlar üçin ýeňil bolmady («Sowet edebiýaty» žurnaly). Maldarlar mallary gyşlatmak işine göreldeli taýýarlandylar. («Sowet Türkmenistany», gazeti).
MALDARÇY [ma:lda:rçy], ser Maldar. Biziň başçymyz tejribeli maldarçy (B. Seýtäkow, Moskwanyň ýalkymy).
MALDARÇYLYK [ma:lda:riylyk], Oba hojalygynyň mal ösdürip ýetişdirmek bilen meşgul bolýan pudagy. Maldarçylykdan hem bermeli önümimizi her ýüz protsentden aşyryp tabşyrýarys (A. Gowşudow, Köpetdagň eteginde). Siz maldarçylyk işini oňat bilýän bolsaňyz gerek (B .Pürliew, Ilkinji gün). haýwanlaryň eldäki edilmekleri maldarçylygyň başlanmagyna sebäp bolupdyr (SSSR taryhy).Maldarçylyk ferma müdiri we hasapçysy Bütinsoýuz oba hojalyk sergisine gatnaşmak hukugyna eýe boldular (A. Durdyew, Saýlanan eserler).
MALIÝE [ma:liýe], Halk hojalyk dolanyşygynyň elementi hökmünde pul serişdeleri. Biziň oba sowetimiziň býujet, maliýe komissiýasynyň işleri ýaman däl (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde). Sowet hojalygynyň şertlerinde SSSR-iň Döwlet býujeti sotsialistik döwletiň esasy hem-de gönükdiriji maliýe planydyr. Deputatlar respublikanyň býujeti hakynda maliýe ministriniň dokladyny diňlediler («Sowet edebiýaty» žurnaly).
MALIÝELEŞDIRMEK [ma:liýeleşdirmek], Pul bilen üpjün etmek, pul göýbermek. Eger-de Türkmenistan SSR-niň gurlan ilkinji ýylynda (1924) halk hojalygyny maliýeleşdirmek üçin bary-ýogy bir million 602 müň manat bellenen bolsa, 1956-njy ýylyň býujetinde 648 million 923 müň manat bellendi («Sowet edebiaýaty» žurnaly).
MALI'NA, bot. Goýy gyzyl reňkli süýji miwe getirýän gyrymsy ösümlik we onuň miwesi. Malina we her dürli iýmşiler dos-doludy («Sowet edebiýaty» žürnaly). Bagda bir näçe düýp malina ösüpdir (S. N. Winogradow, A. F. Kuzьmin, Logika).
MALLY [ma:lly], 1. Maly-garasy bar bolan. Gum içinde bolan mally çarwalar dynman, otly-suwly ýeri yzlarlar (Mollamurt, Saýlanan eserler). Mally hojalyk. Mally kolhoz. 2. Zady, baýlygy hem-de maly köp bolan, barly.
MALLYLYK [ma:llylyk], 1. Maly bolmaklyk, maly barlyk. 2. Zady, baýlygy hem-de maly köplük, barlylyk.
MAL-MÜLK [ma:l-mülk], Biriniň eýeçiligindäki zatlar, emläk. Men kolhozyň malyny-mülküni, puluny artdyrjak bolup, diş-dyrnak bolup ýörýärin (A. Gowşudow. Köpetdagyň eteginde).
MALSYZ [ma:lsyz], 1. Maly bolmadyk. Malsyz adam. Malsyz hojalyk. 2. Zady, baýlygy hem-de mal-garasy ýok bolan, barly bolmadyk.
MALHANA [ma:lha:na], Mal saklanýan jaý. Haýatyň içinde kolhozçynyň gök ekin ekmek üçin ýeri, sklad jaýy, malhanasy, miweli agaçlary boljak («Sowet edebiýaty» žurnaly).
MA'LЬWA, bot Açyk reňkli, uzyn baldakly, iri gülli ot. ösumlik.
MALÝA'R, Jaýlary reňklemek bilen meşgül bolýan işçi, reňk çalýan üssa. Size malýarlaryň brigadasynda işlemegi teklip edýäris («Sowet edebiýaty» žurnaly). Men-ä sizi malýardyr öýdüpdim («Kolhoz günleri»).
MALÝARLYK, Malýaryň käri. |